« موسسه حقوقی تندیس تدبیر و امید»

وکلای دادگستری با طرح و پیگیری دعاوی می‌توانند تاثیر زیادی در کاهش زمان دادرسی‌ها داشته باشند. آنان به دلیل آشنایی با رویه‌ها و قوانین، دعاوی را به درستی ثبت و پیگیری می‌کنند و از این طریق در کارایی دستگاه قضایی موثر هستند. پیش‌شرط وکالت اطلاع وکلا از اطلاعات تخصصی حقوقی است بنابراین کسی که صلاحیت او از نظر علمی مورد تایید نیست نمی‌تواند وکیل باشد در نتیجه با برگزاری آزمون‌های وکالت و اختبار این شایستگی علمی محک می‌خورد. اما به صورت استثنایی در برخی موارد اشخاص بدون داشتن پرونده وکالت هم می‌توانند در دادگا‌ه‌ها به عنوان وکیل حاضر شوند.

وکالت مرسوم در دادگاه‌ها تحت عنوان وکالت دادگستری شناخته می‌شود. علاوه بر آن یک نوع وکالت موقتی تحت عنوان وکالت اتفاقی نیز وجود دارد. توجیه به وجود آمدن چنین موضوعی، جلوگیری از تضییع حقوق افراد است. البته فرد متقاضی وکالت اتفاقی باید دارای شرایطی نظیر داشتن معلومات کافی حقوقی نیز باشد. در ضمن وی تنها نسبت به بستگان، آن هم حداکثر سه بار در سال حق وکالت کردن به ‌طور موقتی را دارد. خواهان وکالت فوق باید درخواست کتبی خود را همراه با مدارک قانونی به کانون وکلای دادگستری بدهد و روی آن تمبر ده هزار ریالی باطل کند.

 وکالت اتفاقی به این معناست که شخصی بدون دارا بودن پروانه وکالت دادگستری، به صورت استثنایی و محدود، از حق خویشاوندان خود در دادگاه‌ها به شرط داشتن میزانی از دانش حقوقی دفاع کند.

 فلسفه وکالت اتفاقی

 اساسا طرح دعوا در دادگستری یا دفاع از حق مستلزم دارا بودن دانش حقوقی مناسب است. افزون بر این، وکالت در دادگاه‌ها نیاز به مهارت دارد. فقدان علم حقوقی یا نبود مهارت در به‌کارگیری آن باعث خواهد شد که حق موکل در دادگستری مورد تضییع قرار گرفته یا حداقل با کندی یا به میزان کمتری قابل مطالبه در دادگاه باشد. از این رو، وجود وکلای متخصص و کارکشته برای دفاع از حقوق افراد در دادگستری امری حیاتی به حساب می‌آید. اما در کنار این موضوع، برای همه افراد جامعه بهره‌گیری از وکیل دادگستری به دلایل مادی میسر نیست، زیرا گرفتن وکیل بسته به نوع دعوای، مستلزم پرداخت مبلغی وجه به عنوان حق‌الوکاله است. با این حال اصل 35 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به موضوع دسترسی آسان به وکیل برای جلوگیری از تضییع حقوق افراد توجه شایانی داشته است. به موجب اصل اخیر: «در همه دادگاه‌ها طرفین دعوا حق دارند تا برای خود وکیل انتخاب کنند و اگر توانایی وکیل را نداشته باشند، باید برای آنها امکانات تعیین وکیل فراهم شود».

 بر این اساس قانون پیش‌بینی کرده است که تحت شرایطی اگر مردم توانایی اخذ وکیل را نداشته باشند، برای آنان با بودجه حکومت وکیل دادگستری تعیین کنند. در این صورت به چنین وکیلی، وکیل معاضدتی گفته می‌شود.

 با این حال دسترسی هر چه بیشتر افراد جامعه به افراد کاردان غیر از وکلای دادگستری برای دفاع از حق خود ایجاب می‌کند تا وکالت اتفاقی نیز در نظام قضایی وجود داشته باشد.

 شرایط وکیل اتفاقی

 طبق قاعده اولیه و برابر با قانون ایران غیر از وکلای دادگستری دارای مجوز وکالت، هیچ شخصی نمی‌تواند در جلسه‌های دادگاه‌ها برای وکالت کردن یا دفاع از حقوق افراد حاضر شود، مگر به‌طور اتفاقی و آن هم به صورت محدود. برای بررسی شرایط لازم وکالت اتفاقی یک شخص ابتدا باید به مستند قانونی این موضوع اشاره کرد. در این رابطه ماده ۲ قانون وکالت مصوب سال ۱۳۱۵ مقرر کرده است: «اشخاصی که واجد معلومات کافی برای وکالت باشند، ولی شغل آنها وکالت در دادگستری نباشد، در صورتی که بخواهند برای اقربای سببی یا نسبی خود تا درجه دوم از طبقه سوم وکالت کنند، ممکن است به آنها در سال سه نوبت جواز وکالت اتفاقی داده شود».

 به این ترتیب اولا شخص متقاضی وکالت اتفاقی باید دارای دانش حقوقی کافی باشد. ثانیا وکیل دادگستری نباشد. ثالثا تنها برای بستگان خود به ترتیبی که در ماده فوق بیان شده است، می‌تواند وکالت اتفاقی انجام دهد. رابعا خواهان وکالت اتفاقی تنها سه بار در سال می‌تواند این کار را انجام دهد. در ضمن برای انجام وکالت موقتی نیاز به صدور مجوز است. به این ترتیب متقاضی وکالت مذکور باید درخواست خود را به‌طور کتبی در دفتر کانون وکلای دادگستری ثبت کند.

 تشریفات و مدارک لازم

 مطابق قانون، متقاضی وکالت اتفاقی در درخواست کتبی باید خود را به‌طور کامل معرفی کند. همچنین میزان تحصیلات، تجربیات و سایر جهات و دلایل احتمالی موثر در قضیه‌، مشخصات کامل و نشانی موکل یا موکلان موردنظر و درجه قرابت آنان و نیز مشخصات ‌موضوعی که متقاضی قرار است طرح کند یا عهده‌دار دفاع از آن شود را به کانون وکلا اعلام و مدارک مورد استناد را پیوست کند.

 لازم به ذکر است که شخص فوق باید به همراه درخواست صدور جواز وکالت اتفاقی‌، فتوکپی مدارک زیر را نیز به ‌کانون وکلا بدهد:

 الف- فتوکپی شناسنامه و آخرین مدرک تحصیلی و دو قطعه عکس‌. ب- فتوکپی شناسنامه موکل یا موکلان و مدارک اثبات‌کننده قرابت. ج- اصل درخواست موکل به عنوان کانون وکلا (به شرح فرم تهیه شده‌) که امضای موکل توسط‌ کانون یا یکی از دفاتر اسناد رسمی گواهی شده باشد. د- اخطاریه یا گواهی مرجع قضایی در مورد مشخصات پرونده و وقت رسیدگی آن نسبت به‌ دعاوی طرح‌شده‌. هـ- فتوکپی کارت پایان خدمت یا معافیت دایم برای متقاضیانی که مشمول خدمت نظام وظیفه هستند. در ضمن مدارک اخیر به هیچ صورتی قابل بازپس‌گیری نیستند‌.

 نکته مهم در مورد وکالت اتفاقی این است که شخص متقاضی وکالت موقتی باید برای هر مورد وکالت اتفاقی خود، درخواست جداگانه‌ای همراه با ضمایم کامل فوق تهیه و تسلیم کانون وکلا کند. همین‌طور این قاعده در مورد پرونده‌هایی که از دو یا چند دعوای مرتبط به هم تشکیل شده باشد نیز رعایت خواهدشد، مگر اینکه به تشخیص کانون وکلای دادگستری تکرار اصل تقاضا یا مدارک و مستندات و اطلاعات ضروری ‌نباشد.

 در ضمن کانون وکلای دادگستری می‌تواند از متقاضیان جواز وکالت اتفاقی پس از احراز شرایط‌، اختباری به منظور بررسی توان عملی و تجربی دفاع از دعوی اعلام‌شده به عمل آورد و صدور جواز وکالت منوط به‌ موفقیت متقاضی در اختبار به تشخیص کانون وکلاست‌.

 نهایت ای‌که برای صدور جواز وکالت اتفاقی یا تمدید آن، تنها ده هزار ریال به موجب قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین مصوب سال ۱۳۷۳ مجلس شورای اسلامی تمبر باید الصاق و ابطال شود. مبلغ مذکور نیز به هیچ صورتی به متقاضی وکالت اتفاقی فوق پس داده نخواهد شد.

 با توجه به آنچه گفته شد شرط مهم برای وکالت اتفاقی این است که اشخاصی که واجد معلومات کافی برای وکالت باشند، ولی شغل آنها وکالت در دادگستری نباشد، در صورتی که بخواهند برای اقربای سببی یا نسبی خود تا درجه دوم از طبقه سوم وکالت کنند، ممکن است به آنها در سال سه نوبت جواز وکالت اتفاقی داده شود. با وجود این استثنا، قاعده کلی این است که وکلا باید دارای پروانه وکالت باشند تا بتوانند به عنوان وکیل در دادگاه حاضر شوند. حتی اگروکیلی دارای پروانه وکالت باشد اما در موعد مقرر آن را تمدید نکرده باشد، نمی‌تواند به وکالت بپردازد. پروانه وکالت تنها بعد از بررسی صلاحیت علمی داوطلبان وکالت در آزمون کارآموزی وکالت و موفقیت در آن به متقاضیان داده می شود. علاوه بر این در پایان دوره کارآموزی نیز بار دیگر داوطلبان وکالت باید در آزمون کتبی و شفاهی برای سنجش توانایی علمی شرکت کنند که به آن اختبار می‌گویند