بر اساس قانون فعلی، در
پروندههایی که منجر به صدور حکم به مجازاتهایی از قبیل حبس یا مجازاتهای
سخت مانند شلاق یا قطع عضو میشود، در صورت تجدیدنظرخواهی، رسیدگی حتما به
صورت حضوری است و تشکیل جلسه رسیدگی، اجباری خواهد بود.
در آیین دادرسی
کیفری در خصوص دادگاهها، دو سیستم شامل وحدت محاکم و ثنویت محاکم وجود
دارد که قانون فعلی، سیستم ثنویت محاکم را پذیرفته است.
قانونگذار در قانون آیین دادرسی کیفری مصوب سال 1392،
دادگاههای کیفری را به دادگاههای کیفری یک و دادگاه کیفری 2 تقسیم کرده
است. ماده 302 قانون آیین دادرسی کیفری، جرایمی که
در صلاحیت دادگاه کیفری یک است را مورد توجه قرار داده است، گفت: به جرایم
موجب مجازات سلب حیات، جرایم موجب حبس ابد، جرایم موجب مجازات قطع عضو و
جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با میزان ثلث دیه کامل یا بیش از آن،
جرایم موجب مجازات تعزیری درجه چهار و بالاتر و جرایم سیاسی و مطبوعاتی در
دادگاه کیفری یک رسیدگی میشود.
تلاش قانون برای کاهش اشتباهات احتمالی
قانون آیین دادرسی کیفری تلاش کرده است تا اشتباهات
احتمالی را کاهش دهد،در حقیقت، جرایمی که ارتکاب به آنها،
مجازات شدیدی را به دنبال خواهد داشت، در دادگاهی با حضور حداقل 2 قاضی
بررسی و رسیدگی میشود. جرایم در دادگاه کیفری یک با
حضور حداقل 2 قاضی و در دادگاه کیفری دو با حضور یک قاضی بررسی و رسیدگی
میشود. وی ادامه داد: آرایی که در دادگاههای کیفری یک و دو صادر میشود،
قابل تجدید نظر در مرجع تجدید نظر است و پروندهها در این مرجع نیز با حضور
حداقل 2 قاضی مورد رسیدگی قرار میگیرد. یکی از
تفاوتهایی که در قانون آیین دادرسی کیفری فعلی و سابق، در مورد
تجدیدنظرخواهی وجود دارد، این است که بر اساس قانون فعلی، در پروندههایی
که منجر به صدور حکم به مجازاتهایی از قبیل حبس یا مجازاتهای سخت مانند
شلاق یا قطع عضو میشود، در صورت تجدیدنظرخواهی، رسیدگی حتما به صورت حضوری
است. به این معنا که تشکیل جلسه رسیدگی، اجباری خواهد بود.
این در حالی است که در قانون سابق آیین دادرسی کیفری، در
صورت تجدیدنظرخواهی، دادگاه میتوانست بدون برگزاری جلسه و به صورت
غیرحضوری، تصمیمگیری کرده و رای صادره را تایید یا رد کند.
این موضوع در حالی است که هماکنون اگر مجازاتهای
سخت یا سالب حیات وجود داشته باشد، دادگاه تجدید نظر باید الزاما تعیین
وقت کرده و تشکیل جلسه دهد که چنین اقدامی موجب میشود رسیدگی به صورت مجدد
انجام شده و در حقیقت، بر روی رسیدگی اولیه، کنترل صورت گیرد. وی در خصوص
مزایای این اقدام بیان کرد: در این صورت، میتوان گفت که آرای صادره، با
انجام این اقدامات، از قدرت و اعتبار بالاتری برخوردار خواهند شد.
با اشاره به مزیت دیگر این اقدام میتوان اظهار کرد: همچنین در چنین
وضعیتی، اشکالات آرای اولیه به صورت بهتر و بیشتری نمایان خواهد شد و به
همین دلیل میتوان رسیدگی مناسبتر و قویتری انجام داد تا حداقل اشتباه و
اشکال در جریان رسیدگیها اتفاق بیفتد و حقوق افراد تضمین شود. وی با اشاره
به ماده 426 قانون آیین دادرسی کیفری گفت: دادگاه تجدیدنظر استان مرجع
صالح برای رسیدگی به درخواست تجدیدنظر از تمامی آرای غیرقطعی کیفری است؛ جز
در مواردی که در صلاحیت دیوان عالی کشور باشد. دادگاه تجدیدنظر استان در
مرکز هر استان، با حضور رییس یا دادرس علیالبدل و عضویت دو مستشار تشکیل
میشود.
معیار قابلیت تجدیدنظر در مورد مجازاتهای جایگزین حبس
بر اساس ماده 427 قانون آیین دادرسی کیفری، آرای
دادگاههای کیفری جز در مواردی که قطعی محسوب میشود، حسب مورد در دادگاه
تجدیدنظر استان همان حوزه قضایی قابل تجدیدنظر یا در دیوان عالی کشور قابل
فرجام است. این موارد شامل جرایم تعزیری درجه هشت و جرایم مستلزم پرداخت
دیه یا ارش، در صورتی که میزان یا جمع آنها کمتر از یک دهم دیه کامل باشد،
است. وی با بیان اینکه معیار قابلیت تجدیدنظر، در مورد مجازاتهای جایگزین
حبس، همان مجازات قانونی اولیه است، عنوان کرد: آرای قابل تجدیدنظر، اعم از
محکومیت، برائت، یا قرارهای منع و موقوفی تعقیب، اناطه و تعویق صدور حکم
است. قرار رد درخواست واخواهی یا تجدیدنظرخواهی، در صورتی مشمول این حکم
است که رأی راجع به اصل دعوی، قابل تجدیدنظر خواهی باشد.
اشخاصی که حق درخواست تجدیدنظر یا فرجام دارند: محکومٌعلیه،
وکیل یا نماینده قانونی او، شاکی یا مدعی خصوصی یا وکیل یا نماینده قانونی
آنان و دادستان از جهت برائت متهم، عدم انطباق رأی با قانون یا عدم تناسب
مجازات میتوانند درخواست تجدیدنظر را مطرح کنند.
جهات تجدیدنظرخواهی
در مواردی که ادعا شود ادله یا
مدارکی که دادگاه به آن استناد کرده، معتبر نیست، در مورد طرح ادعای مخالف
بودن رأی با قانون، ادعای صلاحیت نداشتن دادگاه صادرکننده رأی یا وجود یکی
از جهات رد دادرس و ادعای عدم توجه دادگاه به ادله ابرازی، میتوان
تجدیدنظرخواهی کرد. به گفته این حقوقدان، طبق ماده 436 قانون آیین دادرسی
کیفری، تجدیدنظرخواهی یا فرجامخواهی طرفین راجع به جنبه کیفری رأی با
درخواست کتبی و پرداخت هزینه دادرسی مقرر صورت میگیرد و نسبت به ضرر و
زیان ناشی از جرم، مستلزم تقدیم دادخواست و پرداخت هزینه دادرسی مطابق
قانون آیین دادرسی مدنی است. در تبصره این ماده نیز آمده است
که تجدیدنظرخواهی یا فرجامخواهی محکومٌعلیه نسبت به محکومیت کیفری و ضرر
و زیان ناشی از جرم به صورت توأمان، مستلزم پرداخت هزینه دادرسی در امر
حقوقی و رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی نیست.
بهنام حبیب زاده