« موسسه حقوقی تندیس تدبیر و امید»

میزان دیه هر سال توسط قوه قضاییه تعیین می‌شود و با انتشار در روزنامه رسمی به اطلاع همه شهروندان می‌رسد. دیه مجازاتی است که در جرایم مختلفی باید پرداخت شود اما آنچه بیشتر ما را درگیر ماجرای دیه می‌کند فوت و جرح ناشی از حوادث رانندگی است. پرداخت دیه بعد از حوادث رانندگی یک چهار ضلعی است که اضلاع آن را خسارت‌دیده مقصر حادثه،‌ شرکت بیمه و دادگستری تشکیل می‌دهند. در ادامه به بررسی اتفاقاتی در این باره می پردازیم.

 قتل غیرعمدی در انتظار راننده

 به قتل در نتیجه حادثه رانندگی، قتل در حکم شبه عمد می‌گویند که خود نوعی از قتل‌های غیرعمدی است. البته قتل در صورتی غیرعمد است که راننده قصد کشتن مقتول را نداشته باشد. در غیر این صورت، قتل عمدی و مجازات آن قصاص است. اما در بیشتر موارد راننده‌ای که سبب قتل دیگری می‌شود، عمد ندارد بلکه در اثر تقصیر و مسامحه موجب فوت دیگری می‌شود. این تقصیر و خطای جزایی ممکن است به شکل‌های مختلفی باشد.

 شکل‌های مختلف قتل غیرعمدی

 ممکن است راننده در اثر «بی‌احتیاطی»، جان دیگری را بگیرد. بنابراین اگر راننده مرتکب عملی شود که قانون آن را ممنوع کرده، مثل اینکه راننده از چراغ قرمز عبور کند یا با سرعت غیرمجاز موجب حادثه ناگوار قتل شود در این صورت باید دیه بپردازد. در فرض دیگری، بی‌مبالاتی ممکن است منجر به حادثه‌ای ناگوار شود. بی‏مبالاتی به معنی انجام ندادن عملی است که بر حسب قانون یا عرف ضرورت به انجام آن وجود داشته باشد. مانند اینکه راننده کامیون، بار را روی باربند ماشین نبندد و این امر موجب سقوط بار و قتل شخص دیگری شود.

 همین‌طور در مواقعی که باید راننده ترمز بگیرد، از ترمز کردن خودداری کند و موجب قتل دیگری شود. در این مورد نیز جرم او «قتل در حکم شبه عمد» است و علاوه بر مجازات حبس، در صورت درخواست اولیای دم باید دیه بپردازد. رعایت نکردن مقررات و نظام‌های دولتی، مسامحه دیگری است که باعث قتل غیرعمد می‌شود. برای نمونه چنانچه مقررات و آیین‌نامه‏های ناظر به رانندگی مورد بی‏توجهی رانندگان قرار گیرد و حادثه قتل اتفاق افتد، در این صورت «قتل در حکم شبه عمد» تحقق می‏یابد. یکی دیگر از موارد مسامحه که موجب سانحه رانندگی می‌شود، نداشتن مهارت است. تخصص نداشتن در کاری که فرد به عهده گرفته، نداشتن مهارت نام دارد و در صورتی که راننده‌ای به دلیل تخصص نداشتن، موجب بروز حادثه‏ای و در نتیجه قتل دیگری شود، مرتکب قتل غیرعمد شده است.

 دیه مجازات راننده مقصر

 در بیشتر موارد، حوادث رانندگی که آسیب جانی یا جسمی به دنبال دارد، سبب مسئولیت راننده برای پرداخت دیه می‌شود. اما مبلغ دیه همیشه قابل توجه است و ممکن است راننده نتواند از عهده خسارت شخصی که در نتیجه تصادف آسیب دیده برآید یا قادر نباشد دیه بازماندگان مقتول را پرداخت کند. در چنین وضعی، فقط گذاشتن خسارت‌دیدگان در برابر راننده‌ای که ممکن است هزینه‌های تعمیر خودروی خود را هم نداشته باشد، دور از انصاف و عدالت است. برای همین سال‌هاست که به موجب قانون، رانندگان مکلف شده‌اند که خودروهای خود را بیمه کنند. پلیس وظیفه دارد در این خصوص سخت‌گیری کند و قاعدتاً نباید راننده‌ای بدون بیمه‌نامه بتواند در شهر تردد کند. در چنین صورتی، بازماندگان متوفی یا شخص آسیب‌دیده، با راننده طرف نیستند بلکه طرف حساب او شرکت بیمه است پس اطمینان بیشتری دارد که حق او پرداخت شود. قانون در این زمینه دستور داده است: همه دارندگان وسایل نقلیه باید وسایل نقلیه خود را در قبال خسارت بدنی و مالی که در اثر حوادث وسایل نقلیه مزبور و یا یدک و تریلر متصل به آنها و یا محموله‌های آنها به اشخاص ثالث وارد می‌شود، نزد یکی از شرکت‌های بیمه که مجوز فعالیت از بیمه مرکزی ایران داشته باشد، بیمه کنند. پس راننده باید خسارت بدنی شامل هر نوع دیه یا ارش ناشی از صدمه، شکستگی، نقص عضو، از کارافتادگی (جزیی یا کلی- موقت یا دایم) یا دیه فوت شخص ثالث را بیمه کند.بدین ترتیب هر راننده با بیمه‌کردن مسئولیت خود و پرداخت حق بیمه به شرکت بیمه می‌تواند در صورت بروز حوادث رانندگی از پوشش بیمه استفاده کند و پرداخت دیه بر عهده او نیست.

 نقش پررنگ بیمه

 پای بیمه به این علت به موضوع افزایش نرخ دیه باز می‌شود که پرداخت دیه 114 میلیون تومانی، بر عهده شرکت بیمه است نه شخصی که مرتکب جرم غیرعمدی شده (البته با فرض این که فرد آنقدر دوراندیش بوده که خود را بیمه کرده است) شرکت‌های بیمه، مؤسساتی هستند که برای کسب سود، با گرفتن حق بیمه از اشخاص، به آنان این اطمینان خاطر را می‌دهند که در صورت بروز حادثه‌ای از آنان حمایت کنند. برای مثال در حادثه رانندگی که منجر به قتل غیرعمد عابری شده، بیمه در حدود قراردادی که با مشتری خود منعقد کرده است، حق بیمه را پرداخت می‌کند که نه‌تنها دیه را شامل می‌شود که هزینه‌های بیمارستان مصدوم پیش از فوت وی را هم می‌تواند شامل شود. پس شرکت بیمه، حق بیمه دریافت می‌کند و اطمینان به مشتری خود عرضه می‌کند. میزان حق بیمه از سوی شرکت‌ها، با توجه به میزان ریسک و میزان خسارتی که باید بپردازند تعیین می‌شود.آنچه در بالا در مورد حوادث رانندگی گفتیم به این خاطر بود که در جامعه ما، پرداخت دیه به خاطر جرایم رانندگی بسیار رایج است.

 در انتها باید این را هم در نظر گرفت که هر شهروند ممکن است، بالقوه در معرض آسیب و خسارت جسمی یا حتی از دست دادن حیات خود باشد. با هزینه‌های کنونی درمان، می‌توان امیدوار بود که با افزایش نرخ دیه، هزینه‌های درمان شخص آسیب‌دیده یا خسارت‌هایی که نزدیکان شخص متوفی متحمل شده‌اند، جبران شود. بنابراین در حالی که افزایش نرخ دیه، باعث بالاتر رفتن حق بیمه خواهد شد، این موضوع را هم در نظر گرفته باشیم که در مقابل در صورت بروز حادثه، خسارت به صورت کامل‌تری جبران خواهد شد. به‌علاوه در صورتی که همه قوانین رعایت شود، یعنی شهروندان با آینده‌نگری اقدام به بیمه کردن مسئولیت خود کنند و شرکت‌های بیمه نیز به تعهد خود عمل کنند، و با توجه به مزایای افزایش سقف دیه برای خانواده قربانی، افزایش نرخ بیمه، تأثیر زیادی در زندگی یک شهروند ایرانی نخواهد داشت.دیه مجازاتی است که در قانون برای برخی مجرمان پیش‌بینی شده است. جرایم مختلفی وجود دارد که ارتکاب آنها، منجر به پرداخت دیه می‌شود. اما در حال حاضر، همین‌که نام دیه به گوش می‌خورد، جرایم رانندگی و پرداخت دیه به قربانی تصادف‌های رانندگی را به یاد می‌آوریم. به یمن شلوغ شدن خیابان‌ها و زیاد شدن بی‌حد و حساب خودروها، جرایم و تخلفات رانندگی در میان جرایم مبتلا به، جایی برای خود دست و پا کرده است.

 در حال حاضر برای تخلفات راهنمایی و رانندگی در قانون جدید راهنمایی و رانندگی مجازات‌هایی تعیین شده و جرایم راهنمایی و رانندگی نیز تابع قانون مجازات اسلامی هستند. در میان همه این قوانین، یکی از سنگین‌ترین مجازات‌هایی که ممکن است یک راننده به آن محکوم شود، دیه است.